BÜLENT AREL

FİLİZ ALİ

Sağdan sola: Bülent Arel, Alice Shields, Otto Luehning, Vladimir Essachevsky, Milton Babbitt, Mario Davidovsky, Pril Smiley. Columbia-Princeton Electronic Music Studio, 1970 New York

Türkiye’nin ilk Elektronik Müzik bestecisi ve elektronik müzik akımının dünyadaki öncülerinden Bülent Arel 1918’de doğdu. Röntgen mütehassısı olan babası Dr. Sırrı Reşit, Arabistan çöllerinde, Cemal Paşanın ordusunda görevliyken deve sırtında taşınabilen portatif röntgen cihazı icat etmiş. Milli Mücadele sırasında Dr. Sırrı Reşit’in, Kütahya, Eskişehir, Afyon seyyar hastanelerinde cerrah iken ağır yaralı askerlere mecburen “reconstructive cerrahi” uyguladığı biliniyor. Biraz asabi biriymiş. Hatta kızınca duvardaki sineği bile silahını çekip vururmuş.

Annesi Müzdan, Sanayi-i Nefise Mektebi Âli’sinin 1 numaralı öğrencisi. Feyhaman Duran atölyesinden. Ekspresyonizmi tercih ettiğini söylüyor bir gazete röportajında. Paşazade, evdeki matmazelden Fransızca öğrenmiş. Yazın Büyükada, kışın Şişli’de yaşıyor aile.

Bülent, İzmir yangınını, Rumların rıhtımdan denize dökülüşlerini hatırlıyor. Annesiyle babasının birlikte yaşadıklarını hatırlamıyor bile. O çok küçükken ayrılmışlar. Evde bir sürü kadın var. Anne, anneanne, teyze, kuzenler. Kimi keman, kimi piyano çalıyor, evde müzik var hep. En çok annesini değil, onu büyüten dadısını seviyor. Üvey babası Sâfi Arel’i baba biliyor, onun soyadını taşıyor.

En büyük tutkusu uçaklar. Küçükken de büyüdüğünde de model uçaklar yapıyor, onları uçuruyor. Hayatının sonuna doğru çocukluk düşü gerçekleşecek ve pilot ehliyeti alıp New York-Long Island semalarında uçacaktır. Şişli’deki evin çatı katında radyoları bozup yapmakla uğraşır. Kitaplara bakarak pille işleyen pikap bile yapar. Chopin’in Hayatı filmini seyrettikten sonra ciddi olarak piyanist-besteci olmaya karar verir. Önce Galatasaray, sonra babasının işi dolayısıyla Ankara Taş Mektep, ardından Bursa Lisesi. Uçak mühendisliği, felsefe ya da hukuk arasında bocalarken sonunda 1940’da Ankara Devlet Konservatuarı’na giriş. Necil Kazım Akses: kompozisyon; Ferhunde Erkin: piyano; Ernst Praetorius: orkestra şefliği hocasıdır. Eduard Zuckmayer ise akıl hocası.

1947 yılında parlak bir mezuniyet. Ancak, Paris’e gönderilen Bülent değil Nevit Kodallı’dır. 1948’de Yıldız Tarkan’la evlilik. 1949’da Emre doğar, baba olur. Ankara’dan İstanbul’a sürgün. Yeşilköy Pansiyonlu İlkokulunda Dame Ninette de Valois’nın kurduğu Bale okulu müzik öğretmeni ve bale piyanisti. Önemli değil. O da bale müzikleri besteler. Sonra Ankara’ya dönüş, Selma ile ikinci evlilik, arka arkaya iki çocuk daha, Lale ve Eren.

1952 yılında Bülent - Rahşan Ecevit, Rasin - Zerrin Arsebük, Bülent ve Selma Arel Helikon Derneğini kurarlar. 1953’de Helikon Yaylı Sazlar Orkestrası kurulur. Şef: Bülent Arel. Orkestra hem Barok hem de Çağdaş yapıtlar yorumlamasıyla tanınır. 1957’de Ankara Radyosu Müzik Yayınları Şefliğine atanma. İlhan Mimaroğlu’na göre Türkiye Radyoları “Arel’in yönetiminde müzik yayıncılığının altın çağını yaşadı...”
19 Ocak 1958 akşamı Ankara Müzik Festivali kapsamında Milli Kütüphane’de Helikon Kuarteti konseri. Konserin sürprizi Arel’in Kuartet ve Elektronikfrekansmetresi için Müzik adlı çığır açan yapıtı.
Gerisi çorap söküğü. Rockefeller bursu ile New York’ta yeni kurulan Columbia-Princeton Electronic Music Center’da Vladimir Ussachevsky, Otto Luehning, Milton Babbitt gibi öncülerle işbirliği. Bir yandan Edgar Varése’in Déserts adlı eserinin elektronik kısmını yeniden yaparken, öte yandan kendi çalışmaları tam gaz sürmekte.9 Mayıs 1961 günü McMillin Tiyatrosu’nda, Columbia-Princeton Electronic Music Center’ın ilk ürünlerinin sergilendiği tarihi konser. Jonathan Cott, konserden sonra “Türk bestecisi Bülent Arel’in Stereo Electronic Music No.1 adlı eseri bir başeser görünümündedir” der yazısında.
Gece, gündüz çalışarak birbiri ardına yaratılan eserler:

Fragment (1960)
Music for a Sacred Service: Prelude and Postlude (1961)
Wall Street Impressions (1961)

Vizesi uzatılamadığından 1962’de Türkiye’ye mecburi dönüş. Üç yıl Ankara’da elektronik müzikten ayrı kalıp, bocalama. Ankara Radyosu 2. Program Müdürlüğü. Radyo müzik yayınlarında patlama, yenilikler. Madrigal Korosu kurucusu ve şefi. Elektronik Müzikten, Rönesans Müziğine kısa bir U dönüşü. Elektronik aletlerin gümrükten çekilememesi dolayısıyla Ortadoğu Teknik Üniversitesi Elektronik Müzik Stüdyosu kurma projesinin duvara toslaması.
1965’te tekrar Amerika’ya dönüş ve bu kez Yale Üniversitesi’nde elektronik müzik stüdyosu kurma. Mimi Garrard Dans Tiyatrosu için bestelediği 1968-1969 ve 1973 tarihli Mimiana I - Flux, Mimiana II - Frieze, Mimiana III -Six & Seven ile yepyeni bir ortama adım atma. Columbia-Princeton Electronic Music Center’ın 10. yıl kutlamaları için ısmarlanan Stereo Electronic Music No.2 (1970) ile yeniden çığır açma.
Yıl 1971. Yale’den New York Eyalet Üniversitesi Stony Brook Campus’unda yeni kurulan Müzik Bölümü’ne Elektronik Müzik Stüdyosu kurmak üzere çağrı. Öğretmenliğe ayrılan zaman, gitgide artan sağlık sorunları, dört evliliğin yorgunluğu, sayısız aşk heyecanı, nefret ve aşk gelgitleri arasında yaşanan vatan hasreti, üç çocuğun sorumluğunu doğru dürüst üstlenememek ve vicdan azabı.
1971 ile 24 Kasım 1990’daki ölümüne kadar geçen zaman dilimi içinde yaratılan dört eser:

Out of Into (1972),
Mimiana III (1973),
Fantasy and Dance for Five Viols and Tape (1974), ( Judith Davidoff ve Viol Topluluğu için)
Rounding (1985), (Mimi Garrard için)